Ingezonden brief, opgenomen in de Volkskrant 5 mei 2009

Nakomeling

     Als zoon van een "foute" vader heb ik met belangstelling de boekrecensies van Anet Bleich gelezen in "Kunst & Boeken" van de VK van 1 mei 2009. Voor de nakomelingen van collaborateurs, voor wie de ellende in mei 1945 begon, kan zij in deze recensie compassie opbrengen.
     Iets anders wordt het voor haar, waar het de vroegere collaborateurs zelf betreft. Weliswaar kan zij verstandelijk het er mee eens zijn dat "het feit dat iemand een verkeerde keuze maakte niet hoeft te betekenen dat hij of zij in alle opzichten 'fout' is, een kwaadaardig mens" is. Gevoelsmatig heeft zij er het duidelijk moeilijker mee als een collaborerende landschapsschilder, in een van de door haar gerecenseerde boeken, wordt afgeschilderd als een "idealistische cultuurmens" en een "religieus geïnspireerde vredelievende wereldverbeteraar". Dit gaat haar te ver "in het uitspreiden van de mantel der liefde" en "getuigt" voor haar "van vooringenomenheid en gebrek aan kritisch vermogen". Met het opsommen van zijn fouten - deze schilder "werd in 1933 lid van de NSB en oogstte de bewondering van Mussert met zijn schilderij 'De nieuwe mensch' en exposeerde midden in de oorlog in een NSB-galerie met werken als 'Duitschland' en 'De Held' - lijkt zij zich te kleden in het harnas der onverzoenlijkheid door niet de moeite te nemen om de contradictie tussen wereldverbeteraar enerzijds en "wandaden" als de genoemde werken anderzijds ook maar enigszins te onderzoeken. Zij doet het allemaal af door te verwijzen naar een passage uit de inleiding van het boek, waar de Tweede Wereldoorlog "geen afgesloten hoofdstuk, maar levend verleden - een geschiedenis beladen met actuele politieke en morele betekenissen" (vet Th.Br) wordt genoemd.
     De politieke situatie van vóór de oorlog was inderdaad zodanig dat velen een behoefte voelden aan een 'nieuwe orde' of 'een nieuwe mensch'. De filmer Joris Ivens meende die te vinden in het communisme van Mao. Ook heden ten dage is er een vergelijkbare behoefte (maar nu anders dan toen), zie de bewegingen van Verdonk en Wilders en de 'normen en waarden' van Balkenende. En Duitsland was niet alleen van Hitler, maar ook van figuren als Goethe, Bach en Holbein en mede daardoor kon het wellicht toch weer zijn leidende positie innemen in de hedendaagse Europesche statenbond, iets wat tenminste een aantal collaborateurs zo ongeveer - met ook een belangrijke rol voor groot-Nederland (enigszins vergelijkbaar met de Benelux van nu) - voor ogen hebben gehad.
     Het laten varen van de onverzoenlijke houding ten opzichte van hun ouders, voor zover die geen "kwaadaardige" 'menschen' waren, zouden vele kinderen van die zogenaamde foute ouders misschien wel eerst echt over hun trauma's heen kunnen helpen en zodoende ook hen eindelijk een gevoel van bevrijding kunnen geven.      

Eindhoven,03-05-2009
Theo Bruning

(Toevoeging dd. 10-08-2013:
N.B. De oranje passages zijn door de redactie aangepast dan wel weggelaten:
De naam Anet Bleich is verdwenen en vervangen door 'de recensent'. Maar juist in datgene waar ik commentaar op wilde geven, besprak zij niet iets van de boeken, maar gaf zij juist haar eigen mening weer.
'Een collaborerende landschapschilder' is vervangen door diens naam. Voor mij was juist de tegenstelling tussen landschapsschilder en collaboratie van belang.
Het weglaten van het volgende fragment geeft precies aan, waarom het voor haar te ver ging en haar 'waarom' was nu juist voor mij weer belangrijk, met name het verwijt van de vooringenomenheid en het gebrek aan kritisch vermogen.
Bij het opsommen van de fouten, zijn ook de weggelaten 'fouten' belangrijk in mijn betoog.
En het weglaten van een passage die ik juist met vet had benadrukt, doet ook afbreuk aan wat ik nu juist te vertellen had: die geschiedenis is nog steeds actueel en wel juist in zijn morele betekenis. Uiteindelijk spreekt zij toch een moreel oordeel uit, dat voor mij juist onbegrijpelijk is, omdat mij ontgaat hoe de, door haar genoemde, 'fouten' van deze landschapsschilder, gezien moeten worden als de wandaden van een 'kwaadaardige mens'.

)