|
Utrecht, 21 Juni 1940 Den Weledelgeboren Heer J.R. Meulenhoff, Uitgever, Amsterdam |
Zeer Geachte Heer Meulenhoff,
Het zal U ongetwijfeld wel verwonderd hebben, dat ik in zoo langen tijd niets meer heb laten hooren; ook het laatste schrijven van den Heer Stafleu moest ik helaas nog onbeantwoord laten. Ik heb een zeer moeilijken tijd achter den rug. De politieke gebeurtenissen van de laatste weken hebben mij niet onberoerd gelaten, omdat ik er het definitieve einde in zag van alles wat ik op politiek gebied heb gewild; méér nog heeft mij echter de reactie van het Nederlandsche volk aangegrepen - beschaamd en vernederd; dit doen alsof de oude verhoudingen en de oude toestanden nog wel eens zouden terugkeeren, terwijl een terugkeer dáárheen, d.w.z. een niét-hernieuwd en niét-herboren opstaan van ons volk, bij een overwinning van Duitschland, enkel en alleen zou kunnen beteekenen, dat wij als zelfstandig volk zonder meer en zonder pardon zouden worden weggevaagd. In een overwinning van de geallieerden heb ik nooit geloofd; zij zou ons trouwens überhaupt geen énkele (levens)káns meer laten. In deze voor mij uiterst ontmoedigende spanningen, waarbij ik gedoemd was werkloos toeschouwer te blijven, daar ik geen uitweg zag om tot een nieuwe eenheid van ons volk te geraken, was het mij geheel onmogelijk mij nog op Franciscus, of op íets anders te concentreeren. Hoe meer het mij duidelijk werd, dat het Nederlandsche volk die fatale kant (van het verleden) werd uitgedreven, hoe verslagener ik mij voelde.
Daarnaast was ik ook materieel in een uiterst moeilijke positie geraakt. De toelage, welke mij was toegezegd voor de maanden gedurende welke ik nog aan Franciscus zou moeten overwerken, bleef mij, tengevolge van den oorlog, onthouden, en eveneens kwam er een einde aan mijn inkomsten van De Residentiebode.
Vervolgens was het stuk Franciscus-Xaverius-vertaling, dat ik in April aan een vriend had gegeven om tijd vrij te krijgen voor Franciscus van Assisi, dermate slecht, dat ik het hoegenaamd niet gebruiken kon, zoodat ik dit werk nu weer, althans gedeeltelijk, zélf moet doen, waarmede weer eenige weken gemoeid zijn. Ook dit vooruitzicht (het verrichten van dit volmaakt zoutelooze werk - in deze voor ons volk zoo beslissende weken) heeft mij uitermate geënerveerd, en ook dit werk heb ik nog nauwelijks kunnen doen, ondanks het feit, dat het zooveel minder concentratie vergt.
Een derde ramp trof mij met Elias. Mijn vrouw vond het eerste bedrijf, dat zeer belangrijk is, in het geheel niét geslaagd, zoodat ik dit per se wil omwerken. Hoewel ik dit tooneelstuk mede geschreven had om eenige inkomsten te hebben voor de maanden die ik nog aan Franciscus van Assisi zou moeten werken, en hoewel dit drama mij al evenzeer boeit als de Franciscus-figuur, heb ik ook dit werk de laatste maand móeten laten rusten - om dezelfde reden waarom ik ook al het andere heb moeten laten rusten: mijn hoofd stond er niet meer naar.
Alles had ik gedaan om mijn Franciscus te kunnen voltooien, maar deze oorlog, en meer nog de gevolgen daarvan voor ons land, de noodlottige reactie van ons eigen volk en mijn werkloos moeten toezien al deze onvoorzien en zoo noodlottige aangelegenheden, en de zoo geheel ándere spanningen, die zich sedertdien van mij hebben meester gemaakt, hebben mij het werken aan Franciscus echter plotseling tot een volslagen onmogelijkheid gemaakt. Ik kán er mij niet op concentreeren op dit moment, en ik zou het boek, door er in de huidige omstandigheden aan te schrijven, enkel maar bedérven; het maakt mij inplaats van rustig en geladen, onrustig, gejaagd en verward. Daarom zou ik U om nog eenig uitstel willen verzoeken. Als ik thans eerst mijn politieke spanning afgereageerd heb, kan ik mij weer geheel aan Franciscus geven. Het is een kwestie van slechts enkele maanden. Het onaangename is echter, dat dit reeds de tweede maal is, dat ik U om uitstel moet verzoeken, - maar wie had de gebeurtenissen der laatste weken kunnen voorzien, gebeurtenissen, die dermate in ons persoonlijk leven zouden ingrijpen en alles dooreensmijten. - Ik zou dit verzoek echter gepaard willen laten gaan met een voorstel.
Sedert eenige dagen zie ik eindelijk weer een perspectief, en heb ik weer hoop en vertrouwen, dat het einde van ons volk anders kan worden dan het sombere en vernederende, dat ik voorzag. Er is een gelegenheid geschapen voor een geheel nieuwe, vruchtbare politieke actie. Ik kón niet anders dan mij daarin storten. Ik acht het ook mijn plicht, het mijne bij te dragen om de heropstanding van ons volk voor te bereiden en te verwerkelijken, en te beproeven het vernederende en eerlooze einde, dat zónder die heropstanding onvermijdelijk ons deel wordt, alsnog te bezweren. Ik moest en moet aan die arbeid deelnemen, het was datgene waarnaar ik al die weken had uitgezien. - In verband daarmede overweeg ik thans, mijn politieke geschriften te verzamelen en daaruit een boek samen te stellen. Nu wilde ik U vragen, of U in principe bereid zoudt zijn een dergelijk werk uit te geven. Ik weet wel, dat Uw uitgeverij zich nimmer met politiek heeft willen bezig houden, maar ik meen toch, dat ik het U allereerst moet aanbieden - vooral waar de mogelijkheid bestaat dat het een belangrijk en een zeer de aandacht trekkend geschrift wordt. Deze mogelijkheid acht ik geenszins uitgesloten. Ik kan een bundel samenstellen, die op politiek gebied op gelijk niveau staat met Verworpen Christendom, en ik meen ook, dat ik de eenige schrijver op dit oogenblik in Holland ben, die de nieuwe gedachte met een maximum van dynamische spanning en tegelijk gericht en beheerscht, en tevens volkomen oorspronkelijk, kan formuleeren. Ik meen niet alleen, dat dit boek voor velen openbarend kan zijn, maar ook zuiverend kan werken, dat het een bepaalde reeds aanwezige politieke dynamiek op een hooger plan kan brengen, deze zuiverder ríchten kan en, in gelijke mate, de excessen zou kunnen bezweren waarmede de overgang naar een nieuwe orde gepaard kan gaan.
Overwint Duitschland, dan levert de uitgave van een dergelijk werk geen nadeelen op, meen ik, integendeel. Overwinnen de geallieerden (ik evenwel acht zulks thans meer dan ooit uitgesloten), dan zal, dunkt mij, het uitgegeven-hebben van dit boek evenmin moeilijkheden kunnen opleveren, daar mijn geschrift (en de uitgave door U) dan niets anders is geweest dan een laatste poging een ontwikkeling, die tot de meer dan waarschijnlijke mogelijkheden heeft behoord, in de beste banen te leiden. Onder alle omstandigheden verdedigbaar, zou het verschijnen van dit boek op dit moment een zeer groote belangstelling trekken, - daarvan ben ik overtuigd.
Daar staat tegenover, dat als de geallieerden winnen, en daarmede .... het Vaticaan, ik alles wat ik tot op heden over godsdienstige aangelegenheden heb geschreven en op dit moment nog zou schrijven, wel als waardelooze en in alle opzichten onvruchtbare rommel zou
Ik vrees zeer, dat ik U met mijn verzoek om eenig uitstel teleurgesteld heb, maar U zult zich, vertrouw ik, wel in mijn toestand verplaatsen kunnen; mocht daarom mijn voorstel betreffende het nieuwe boek voor U een aanvaardbaar perspectief zijn.
Gaarne spoedig nader van U vernemend,
met de meeste hoogachting en vriendelijke groeten,
