gingen, die voor haar, komende uit het christelijke (of ontkerstende) Westen, een openbaring waren. Pseudo-religieus estheticisme, als grondslag van het leven en enige ,,religie”, is uiteraard niet in staat dergelijke morele weerstanden en positieve geestelijke krachten voort te brengen; nog minder volstaat het ter verklaring van de zeer actieve vernieuwingsbewegingen die het hedendaagse japanse boeddhisme te zien geeft. En met die morele weerstandskracht voor ogen schijnt het dan toch niet zó onverantwoord óók enigermate in de zelfwerkzaamheid van de mens en het onderricht van het leven te vertrouwen. . . Ook die morele goedheid is een keerzijde. En geen wonder. Zij is de uitwerking (één der uitwerkingen, waaronder prachtige) van een verlossingsreligie die met, of ondanks, haar Diesseitsgerichtheid, haar radicale ,,ontmythologisering” van het religieuze en metaphysische, haar verplaatsen van het heilige (of goddelijke) in de mens, haar imperatief van zelfverlossing, haar herleiden van de geschiedenis der mensen tot een keten van oorzaak en gevolg niet enkel een der vermetelste, maar, belangrijker, een der verhevenste revoluties is gebleven in het religieuze denken der mensheid; van een religie die, ook waar het Zen-boeddhisme, met zijn verantwoord wantrouwen in de werkingskracht van het woord, afstand deed van het woord en beproefde het ideaal van het goede leven op andere wijze ken-baar te maken en onder de mensen te brengen, van een zeer verscherpt en ook apostolisch uitermate belangrijk werkelijkheidsbesef getuigde. De betekenis van dit laatste moge verderop in dit boek, waar het probleem der christelijke missie ter sprake komt, duidelijker worden.

127