100
en hartstocht zijn gedoofd, dan zal de mens, de mensheid, waarlijk bevrijd en verlost zijn; maar welke is dat verlossende inzicht, die waarheid en tegenkracht welke de overmachtige verschrikking der wereld overwint en de keten van oorzaak en gevolg ontwricht.
Het is in deze zinloze, vernederende eenzaamheid van het menselijk bestaan, zich afspelend in de stilte van een ondoorgrondelijk mysterie, dat Boeddha, de vertwijfeling ten einde gaande, tot zijn bevrijdend inzicht geraakte. Hij is inderdaad tot de laatste grenzen van het kenbare moeten doordringen om iets te vinden dat niét bedrog, niét waan, niét illusie, niét vernedering en ontluistering, niét misleiding der zinnen, niet oorzaak van smart en verdorvenheid was, en datgene te vinden waaruit het leven kon worden herzien: hernomen. Het was in die uiterste randgebieden dat zich uit het kenbare en waargenomene die kleine waarheid losmaakte en naar voren schoof welke zich allengs meer in zijn fundamentele betekenis zou verhelderen.
Die waarheid was inderdaad een mosterdzaadje, – maar het mosterdzaadje waaruit de machtige boom van het boeddhisme zou opgroeien. Het was een kleine waarheid aangaande de méns, de meest onaanzienlijke, de minst in het oog springende tussen (of achter) de feiten die zich als menselijke realiteit aan ons opdringen – en daarom wellicht ook zo’n bouwsteen die door de bouwmeesters over het hoofd wordt gezien. Het was dit weinige weten: dat wat zich in de mens daadwerkelijk als waarheid en goedheid laat herkennen (in hoe geringe mate en hoe doelloos ook in hem aanwezig) uit hemzelf voortkomt. Hijzelf is er de oorsprong van. En daar het voortgebrachte – waarheid en goedheid zijnde – zelf zuiver is, hoe verduisterd en vernield ook doorbrekend tengevolge van ’s mensen hartstochten etc. (hierover aanstonds uitvoeriger), moet ook het voortbrengende in hem geheel zuiver zijn. Dit voortbrengende, deze verborgen, zuivere bron in hem, is het meest wezenlijke van de mens: het is het enige in hem waardoor de mens goed en waar d.i. zichzelf kan worden (vet TB) en dat als zijn diepste levensbeginsel slechts bestaat om dat zichzelf worden uit te werken. En omdat deze verborgen zuiverheid het meest wezenlijke
