eens, dat de grootste christelijke invloeden, voor zover wij mensen dit kunnen bekijken, momenteel in Japan uitgeoefend worden door Cinerama III en Gabriël Marcel. Dus niet door deze of gene orde of congregatie, niet door dit of dat missie-instituut, maar door Hollywood en door een uiterst charmante Fransman” (166). Nu, dat zal allemaal wel waar wezen, en zeker ook, dat met de dank zij Hollywood toenemende eerbied voor de westerse cultuur eveneens de eerbied voor het christendom groeit (het Westen is er zelf wellicht een duidelijk voorbeeld van...?), maar ook deze bronnen van missionaire blijdschap – de sentimentele blijdschap van de utilitarian – bevestigen dan opnieuw, dat dit boek in alle opzichten het tegendeel is van wat het als het nieuwe missionaire denken en handelen in de eerste 50 bladzijden scheen te verdedigen.

*

*

Vanzelfsprekend is het boeddhisme voor van Straelen een voorbij wereldje. Hij heeft waarschijnlijk ook nooit anders geloofd. Men had hem naar willekeurig welk ,,heidens” land kunnen zenden en hij had van de religie daar vermoedelijk hetzelfde geloofd: er is immers niets dat standhoudt, kán standhouden in deze revolutionaire tijd, tenzij het christendom! En alles wat hij van Japan, en vooral van het na-oorlogse, zag – het was toch niet zóveel blijkens andere boeken van deskundigen – scheen dat ,,christelijke” vóór-oordeel overvloedig te bevestigen. Dat is ook een der redenen waarom hij het nooit nodig oordeelde zich anders nog dan aan de buitenkant met het boeddhisme bezig te houden; en waarom hem anderzijds niets méér irriteert en tot schimpscheuten beweegt dan verschijnselen die erop zouden kunnen wijzen dat het zich nóg roert, nóg de pretentie heeft iets anders te zijn dan een uitgedoofd wereldje.
Van Straelen – het kon nauwelijks anders – beoordeelt Japan exclusief naar het na-oorlogse Japan; en dit na-oorlogse Japan exclusief naar enkele, het uiterlijke leven dominerende aspecten. En deze dominerende uiterlijke aspecten geheel los van wat

88