dankbaar kunnen zijn voor de in zijn werken kenbaar gemaakte beminnenswaardigheid d.w.z. voor het leven op aarde, willen wij waarlijk aangesproken kunnen worden door de belofte van zijn toekomstige Zelfopenbaring in de hemel. – En tenslotte: hoe meer de mens ernst maakt met het gebod der liefde d.w.z. hoe meer hij zichzelf zuivert om innerlijke stilte en liefde te worden, hoe meer hij ook verbonden raakt met het Rijk Gods in hem zelf: zijn ziel.

Neen, er wordt met de liefde tot de naaste, met dit nederig en bezorgd bezig zijn met de mens als de gedaante van de liefde tot God geen religiositeit ingesloten, ingekerkerd, er worden geen wegen versperd, geen ruimten afgegrendeld, integendeel: wegen en verten gaan open: naar de mens ¹), naar Christus, de Kerk, de ziel, de Geest der waarheid, God. En de verbondenheid met deze grote realia van het religieuze leven is tevens een waarlijk levende, existentiële verbondenheid, een verbondenheid die dieper, waarachtiger en reëler is dan die welke het speculatieve en abstracte verstandsdenken op zo verheven wijze tracht te herstellen.

Omwille van de mens, uit liefde voor de mens, is al het geschapene geschapen en al het ingestelde ingesteld. Slechts vanuit de liefde voor de mens kunnen wij iets van het geschapene en geschonkene en ingestelde gaan verstaan èn: beminnen.

9

De liefde – het liefde-worden – is het enige gebod; daaraan is alles ondergeschikt. Het is ook het enige gebod, als men aanneemt, dat de oorspronkelijke orde van de mens de nog onverstoorde eenheid en dus volmaaktheid, de volmaaktheid en dus onverstoorde eenheid van al het zijnde is geweest. Is die oor-

¹) Het ernst maken door de christenen met het tweede gebod is ook reeds de essentiële eenheid, de eenheid in het meest essentiële, van alle christenen, tot welke kerk zij ook behoren. Een levende essentiële eenheid ondanks en nog in alle dogmatische en kerkelijke verschillen; méér nog: een eenheid in datgene waaruit alle religieuze waarden en alle kerkelijke vormen geboren worden, óók: opnieuw geboren woeden. Zij is die eenheid waaruit alle overige eenheid groeit (d.i. langzaam, geleidelijk haar gestalte ontvangt).

53