niet te ontzenuwen dan toch als niet aan de orde hier, af te wijzen. En ten tweede moest ik dit punt omstandiger behandelen, omdat wij immers zouden spreken over de verantwoordelijkheid van de mens. Dit kón niet anders worden dan spreken over diens menselijke, juister: persoonlijke opdracht en wat deze allereerst inhoudt. Deze algemene suggesties mogen echter volstaan. – De vraag welke zich vervolgens laat stellen en waarmede wij opnieuw iets naderkomen aan hetgeen ik met deze inleiding enige mate van waarschijnlijkheid wilde geven, luidt: hoe verwerkelijken we deze volledigst mogelijke ontplooiing der menselijke individualiteit.
    Alvorens echter te beproeven deze vraag te beantwoorden is het noodzakelijk op een merkwaardig feit te wijzen, op een facet dat in zijn nadrukkelijke onmiskenbaarheid de mogelijkheid van hetgeen wij als opdracht hier naar voren brachten, schijnt te ontkennen. Wij spraken over zelf-bevestiging, over het verwerkelijken van ons zelf, doch dit « zelf », dat we veroveren en bevestigen moeten, is – zo leert het leven ons tenslotte – een mysterie dat aan niemand, ook niet aan onszelf, haar geheim, haar werkelijkheid prijs geeft. Jeanne van de Putte, die, hoe jong zij was, nochtans zoveel reeds angstwekkend scherp bevroedde soms, beroerde het feit van dit mysterie eens, op de haar eigen wijze, aldus : « En daaronder » – namelijk onder al hetgeen haar

[152]