losmaakt van alles dat voor hém leugen (en van zijn leven de verleugening) is geworden. Die scepsis en die bereidheid waren het, die zonder excommunicatie niet zijn deel zouden zijn geworden: deze toch sneed de laatste banden met de waarheden zijner jeugd onverhoeds, definitief en genadeloos door: zij wierp een te helder licht op de absurditeit van het menselijk bestaan en op die van de geest. – Opnieuw zal men antwoorden, dat dit alles zeer pover is. Toch moet men hier niet meewarig glimlachen. Het kan namelijk gebeuren, dat men zelfs zijn wanhoop en vertwijfeling niet meer wil of kan inruilen voor wat men voorheen als de zin van het bestaan herkende; dat alle vertwijfeling en ontreddering begerenswaardiger werden dan de rust en vrede die men weer zou kunnen worden wanneer men het leven leeft volgens de algemeen aanvaarde normen der waarschijnlijkheid. Men moet dan – zoals Vitelli – tot de conclusie zijn gekomen, dat die zekerheden verraad en ontrouw zijn aan het leven. Doch als alles vertwijfeling wordt, – één zekerheid kan standhouden, en het is die welke Vitelli staande houdt: dat het leven voltooid is als het gelééfd is, want dat is de enige zedelijkheid, ook al voert dit leven dan tot het Niets. – Of zoals Pierre Dubois het elders, met de woorden van Miguel de Unamuno, heeft uitgedrukt: « Si le néant est ce qui nous est réservé, faisons que ce soit injustice! »

[97]