heid. Ik zou alles willen kennen wat ik tot vandaag heb gemist. Ik zou in een bos willen lopen zonder aan God te denken, alleen maar aan bomen, aan bladeren, aan de raadselachtigheden van boomwortels, die er lang waren, eer mijn problemen bestonden en die er nog zullen zijn als ik allang tot stof vergaan ben » (etc. p. 87), dan kan dit vanzelfsprekend niet afgehandeld worden als enkel maar (zinloze) « nieuwsgierigheid ». Het is onmiskenbaar het heimwee van een mens die zijn eigen « eerlijke » leven als een door de geest diep verwrongen en misvormd bestaan heeft herkend en die weer begin wil zijn, zijn begin, wat hij in oorsprong (voor de géést hem omtrent zichzelf misleidde) was, – het heimwee om ook de dingen weer te ervaren in hun oorspronkelijkheid en eigenheid en mysterie, a-conceptueel, ver van alle interpretaties en zingevingen van de geest, het heimwee om te leven weer in die orde welke aan alle geest vooràfgaat. « Revenir aux choses mêmes, c’est revenir à ce monde avant la connaissance dont la connaissance parle toujours », schreef Merleau-Ponty, en het is op dit plan dat deze roman zich beweegt en deze afval zijn vertrekpunt neemt. Het is, om met Hölderlin te spreken, zijn « letzter Versuch, auf eigenem Wege mir einen Wert zu geben ».
    Maar de lezer, op zoek naar een « grote waarheid », vraagt: welke is de waarheid die hijzelf

[93]