toch beseft deze gevangene, dat zijn reactie op de waarheden welke in zijn jeugd de zijne werden en die van hem de monnik, de wereldverzaker en wereldhervormer maakten die hij werd, de voor hem onvermijdelijke reactie is geweest van zijn innerlijke structuur in dié (jonge, weerloze) jaren en in dié (verdorven) omgeving. Dat hij, als revolutionnair hervormer, in botsing kwam met de machten van zijn tijd en dat het slot van deze botsing zijn dood op de brandstapel werd, is dààrvan onontkoombaar gevolg geworden. Hij kan zijn lot, zijn noodlot, hoe gruwelijk ook, niet tot een verwijt omsmeden. Hij kan alleen de wrange consequenties van zijn leven, van zichzelf zoals hij geweest is, van wat hij was en worden moest (een tijdlang zijn moest), aanvaarden. Het berust dan ook op een misverstand, als grondtoon van dit boek een toon van verbitterde en scherpe revolte te verlangen. Noch de visie op zijn lot en leven, noch wat hij aan nieuwe waarheden verwierf, noch (misschien minst van al) de absurde en gruwelijke dramatiek die het menselijk bestaan voor hem in wezen werd, maakte dit mogelijk. Het zuivere en overtuigende is juist de soberheid, de stilte en innerlijke pijn waarmede de gebeurtenissen en het innerlijk avontuur van dit leven worden geboekstaafd. Dubois deed dit met een minimum aan middelen. En met ditzelfde minimum (en tegelijk uiterst scherp) zijn ook de overige figuren getekend.

[87]