voor niet gering! » (Marcus Aurelius). Deze uitspraak over het politiek handelen is alleen te aanvaarden, gelijk hier, uit de mond van de scheppende mens i. c. de scheppende staatsman, – en dan vooral wanneer hij terugschouwt: op het resultaat, op het zeer véle, door de edelste en hoogste inspanningen van zijn geest en wil tot stand gebracht. Ondanks dit « zeer vele » blijft deze uitspraak toch volkomen waar. Want hoeveel men verbetert, de mens verandert men slechts weinig. – Laat dit u niet teleurstellen of weerhouden, zegt Marcus Aurelius als het ware; laat dit, dit weinige, u voldoende zijn.
    Het is volkomen juist, dat de creatieve mens de schone (en tragische) wijsheid van Marcus Aurelius voor ogen houdt en overweegt, doch weigeren we haar te aanvaarden, wanneer de niet-creatieve mens haar lanceert. De creatieve mens beseft dat men veel en velerlei moet volbrengen en dus inderdaad kunnen, dat men veel moet verbeteren en gans zijn leven (en levenslang zijn beste vermogens) moet hebben ingezet, wil zelfs die weinige vooruitgang tot de mogelijkheden behoren. De niet-creatieve mens echter concludeert, dat dit weinige het niet-kunnen en niets-kunnen van de mens bevestigt; dat het geringe resultaat ook geen inspanning wettigt en elke grote wil (en ook de groten-zelf) tot een dwaasheid stempelt. Het ongeloof der scheppenden in het grote bereiken ervaart hij als een

[59]