werd en in zich niet weersproken kan worden, is dat het probleem van de massamens en diens heerschappij in zijn volle zwaarte als een bijkans uitzichtloos noodlot op de lezer neervalt, – om hem dan ongetwijfeld met datzelfde zwarte en ontzenuwend pessimisme en fatalisme, met dat al verder woekerend cultuur-defaitisme te vervuilen dat heden ten dage reeds zovelen aanvreet. Dit moet men te noodlottiger achten, omdat het verschijnsel van de massamens historisch gesitueerd in een volkomen ander licht verschijnt en niet zo hopeloos en onrustbarend blijkt als het op zichzelf beschouwd en uitsluitend naar zijn innerlijke gedaante beoordeeld, schijnt.
    Het voert te ver hier, het actuele cultuurmoment, dat er een schijnt van de heerschappij van de massamens, dieper te ontleden. Vatten we het daarom samen met de woorden van Kard. Suhard. Hij schrijft: « Zijn puinhopen een ramp, zij zijn ook een zinnebeeld. Er is iets op de aarde gestorven, dat niet meer zal herrijzen. » En dan karakteriseert hij het tijdperk waarin wij ons bevinden als een « voorspel »: veel is ten onder gegaan, en wat verrijzen moet is er nog niet; deze tijd vertegenwoordigt « het drama van een wereld, die geboren wordt. » – Inderdaad, het drama van deze tijd is het drama van een geboorte, of anders en met eigen woorden gezegd: deze tijd bezit de onafwendbaar-dramatische verschijningsvorm van een scheppend proces. De

[16]