godsdienstige situatie van dit moment betrekt; dat zij de gevechten welke op die terreinen gaande zijn, op hun al of niet vitale waarde toetst en ons een beeld geeft van de geestelijke en intellectuele spanningen die daar naar een katharsis streven en deze – al of niet – voorbereiden; al zal men begrijpen, dat men het actueel moment ener cultuur niet reëel kan beoordelen wanneer men die – allerbelangrijkste! – aspecten onbesproken laat. Maar wel verwachten we dan, naast de destructieve, zieke en nivellerende instincten van de massamens, ook de instincten, de « zedelijke » en scheppende instincten ener geestelijke élite (en hùn « macht » en « functie ») in haar beschouwingen vastgesteld te zien. Men kan zich, als men het lot ener cultuur psychologisch wil berekenen, niet exclusief bepalen tot een taxatie van de psychische inventaris van de massamens, hoe onrustbarend en machtig diens aanwas ook is; men moet ook het wezen der scheppende instincten, dat bezit ener geestelijke élite, hààr psychische inhoud, datgene wat haar (en met haar op enigerlei wijze ook de cultuur) innerlijk bepaalt, vorm geeft, stuwt, sterk en staande houdt, aan zijn onderzoek onderwerpen. De psychologie, die ter kenschetsing van de situatie, de ontbindende instincten van het gepeupel en de omvang reeds van dat gepeupel ontmaskert, kan de creatieve instincten van de élite-mens en hun mogelijke, en dan in

[9]