tooneelliteratuur, vooral in ons land, is eenvoudigweg ver­bluffend (verbluffend!), maar ik meen dat dit alles, zoo nij­ver door den Heer Kramer opgesomd, wel zeer weinig zegt als men weet dat soortgelijke zaken in den tijd die aan de Reformatie voorafging eveneens niet van de lucht waren. Evenwel, waar zijn, als wij van bloei spreken, onze mystieke schrijvers, waar zijn onze oorspronkelijke, scheppende geesten op wijsgeerig gebied, waar is een waarlijk groote, ver­heven religieuze of kerkelijke kunst, – ja, waar zijn al deze zaken, vraag ik mij af, als ik bedenk hoe deze zaken zijn ge­weest in vroeger tijden van cultureele bloei. Als ik ónze „bloei” vergelijk met datgene wat in vroeger dagen een bloei vertegenwoordigde, zie ik niet met minachting neer op wat heden, door sommigen, op deze gebieden gepres­teerd wordt, doch dan concludeer ik slechts dat er heden, hoogstens, sprake is van een (schraal en schaarsch) knop-vormen, en dat de tijden van een waarachtige bloei nog in een verre (en zeer ongewisse) toekomst verborgen liggen. En als er heden sprake is van polemiek, beweegt zij zich niet in de nabijheid van een cultureel hoogtepunt, maar houdt zij direct en onmiddellijk verband met een cultureel laagtepunt. Maken wij ons geen illusies. De gevaarlijkste misverstanden zijn de vleiende.

De Heer Kramer zegt zoo ongeveer: zeg mij uw gedachte over gezag, en ik zal u zeggen wie gij zijt. Op dezelfde ma­nier zou men, eveneens zonder veel vermetelheid, kunnen verklaren: zeg mij uw gedachte over polemiek, en ik zal u

40