een eigen doel dat met het eigen doel van de staat, het objectieve staatsdoel als hoogste ordenend beginsel, slechts rekening houdt in zoverre dit met zijn belangen in overeenstemming is te brengen. Staatskapitalisme daarentegen kan wel degelijk volledig het objectieve staatsdoel dienen, en het objectieve staatsdoel kan zich zeer wel als communisme realiseren.
    Niet te snel moet men dan ook concluderen dat het communisme in Sovjet-Rusland verloochend en verraden wordt.
    Men kan nu wel opmerken, dat in Sovjet-Rusland bepaalde inkomens zeer hoog zijn en onnoemlijk verschillen van die van de doorsnee-arbeider, – maar hoe hoog deze inkomens ook zijn, zij herleiden het communisme niet tot een propagandafaçade waarachter het Westerse kapitalisme zich gewoon zou voortzetten. Want hoe hoog ze zijn, de macht dezer privé-,,kapitalen”, hùn macht binnen de staat, hùn macht ter beïnvloeding van het economisch en cultureel leven is en blijft uiteraard nihil. Niet omdat de staat zulks voorkomt door elk vergaard kapitaaltje via de belastingen of anderszins weer te slopen, doch omdat met die inkomens nooit het productie-apparaat in handen geraakt van het of van dat particuliere ,,kapitaal”.
    Ook kan men, zoals Brunner doet, het Russisch communisme wel verwijten dat het Marx ontrouw werd, aangezien – weinig in overeenstemming met wat Marx voor ogen zweefde – de staat weer een reële waarde is geworden, en omdat men in Rusland – ook al weer weinig strokend met de denkbeelden van Marx – allerminst meer van een standenloze maatschappij kan spreken. Maar ten eerste: is, zo vraag ik mij af, is die hogere taxatie van de staat, het waarderen van de staat als een concrete noodzakelijkheid, niet een correctie welke men juist moest toejuichen?! Thomas van Aquino noemde de staat de hoogste orde-eenheid op natuurlijk gebied! En ten tweede : een standen-maatschappij kan zeer wel in strijd zijn met Marx’ verlangens, maar behoeft, evenals de waardering voor de staat, allerminst in strijd te zijn met communisme; zij is dit, dunkt me, zelfs niet wanneer zij de verschillende arbeidsprestaties, en daarmee de verschillende standen, verschillend honoreert – overeenkomstig de sterk verschillende behoeften der werkers,

935