tiek, waarin het leven den gevoeligen mensch, die de kunstenaar is, stort; dat de Staat tenoverstaan van het kunstwerk zich niet tot het simplistisch (al te simplistisch) alternatief bepaalt: positief goed gerichte of ,,ontaarde” kunst. Wij hier, in West-Europa, leven nu eenmaal niet in Sovjet-Rusland; wij kennen méér nuances dan vriend en vijand, proletariër en bourgeoisie (kapitalisten-knecht of gemeenschapsparasiet) — Er is een verleden, dat in elk van ons naleeft — in elk van ons! — en er is een leven — het leven! — waarmede men nu eenmaal niet in twee, drie tellen in het reine is. Aan elke verworvenheid gaat velerlei vertwijfeling vooraf, aan elk geloof velerlei ongeloof, aan elke gezondheid velerlei ziekte. Er is geen enkele vertwijfeling — Marsman sprak eens van ,,vitale wanhoop”, en wat is vertwijfeling anders dan een vertwijfelde levenswil, en wanneer had deze wil, deze liéfde! meer reden om te vertwijfelen dan in het tijdperk dat achter ons ligt? — er is geen enkele vertwijfeling, die geen kans heeft tot een positieve waarde door te breken, en er is geen enkele positieve waarde die haar bezitter het recht geeft een eerlijk, edel, gevoelig en nochtans moedig leven te verdoemen (met de epitheta ,,ontaard” en ,,ongezond” etc.) omdat het zich nog tot geen positieve waarden heeft doorgeworsteld. De eenige werkelijk ongezonden zijn de dilettanten, de onpersoonlijken, de luie lamzakken en najankers, de epigonen, kortom al degenen die niets zijn en niets worden kunnen, die aan elk zijn en aan elk worden slechts hun innerlijke holheid zouden demonstreeren en daarom maar spelen: aan de oppervlakte en in de warboel, en zelfs aan de oppervlakte nog ván de warboel.


De Staat heeft niet ,,alleen maar te eischen” (i.c. goede letteren te eischen, letteren die het hooge doel van het leven van enkeling en gemeenschap helpen bevorderen), de Staat moet ook met groote behoedzaamheid leiden, richten, openbaren, revolutionneeren — bezielen voor die positieve waarden waarvoor ook de Staat op de bres staat.


Leiden en richten wil stellig niet zeggen, dat men alles wat niet positief gericht is, wat niet positief in de schoone waarden van het natuurlijk leven geworteld staat, als een ondermijning van het goede levensbewustzijn doodvonnist. Richten wil ook zeggen: den teugel van

18