grosse Gleichnisse’, waarin hij zijn zieleleven had prijsgegeven òm – mocht het zijn...

2

Doch laten we Gezelle’s plaats en geestelijke prestatie positiever preciseren. Men heeft Gezelle, niet geheel zonder reden, gesitueerd in de neo-gotische stroming van zijn dagen. Doch al bestond er op een bepaald plan van leven en werken tussen hem en mensen als Thijm, Weale, Bethune e.a. gedurende enige tijd een sterke gelijk-gezindheid en in zoverre ook innerlijk enige verwantschap, het is stellig onjuist Gezelle met dit réveil te vereenzelvigen. Niet alleen omdat Gezelle geen andere karakteristiek toelaat dan Guido Gezelle, maar ook omdat hij met gans zijn persoonlijkheid tenslotte zo ver door de grenzen van die bewustzijnswereld heenbrak dat, waar het geestelijk en artistiek complex der neogotiek voor ons reeds lang verleden tijd werd, Gezelle’s religieus bewustzijnsleven en daarmee zijn geestelijke en artistieke totaliteit nog op dit moment openbarend is d.w.z. ons vooruit: ‘een openbaring – zoals Vermeylen terecht schreef – die niet meer verouderen kon’. In de grond had Gezelle dan ook, behoudens enkele religieuze en artistieke aanvangsidealen, waaronder wel enkele zaken die gemeenschappelijk bezit zouden blijven, als persoonlijkheid niets met figuren als Thijm, Weale e.a. gemeen, niet met neo-gotiek, en al evenmin iets met gotiek. De innerlijke structuur van Gezelle’s vroomheid was een volstrekt andere geworden dan die der middeleeuwse religiositeit. Zijn enige (in ieder geval treffendste) overeenkomst met de groten dier grote eeuwen van religieuze bewogenheid is misschien nog... zijn verfijnd vormbewustzijn, zijn weergaloze vormkracht welke zich even verantwoord, zuiver, gewetensvol, subtiel en meesterlijk realiseerde als die der grote vlaamse ‘primitieven’. – Dit alles zeggen en alles verheimelijken met een taal waarin uitersten van subtiele woordbezinning en vormwil zich met een schijnbaar achteloos bereikte volmaaktheid verwerkelijken; dit opvoeren van het werkstuk tot een eenheid waarin geen komma meer toeval, doch elk onderdeel functioneel, verantwoord, logisch en doorwrocht is, een