religieuze sanctie voor de toestand van de menselijke ziel, welks naam – heiligheid is, gaf echter geen religieuze sanctie aan de toestand der menselijke natuur, welks naam genialiteit is’ [1], en ik meen dat het mede dit verzuim is, dat zich in gevallen als het onderhavige gevaarlijk wreekt. Maar ook met die sanctie wordt het conflict, dat het verschijnen van de scheppende uitzondering met zich brengt, niet uit de wereld geholpen. Er is, zoals gezegd, geen enkele genade die de natuur ‘opheft’. Er is wel een genade die de natuur ‘vervolmaakt’, die de niet-scheppende mens in staat stelt zijn medemens (en ipso facto ook de scheppende) met waarlijk eerbiedige liefde te bejegenen en zichzelf de eigen beperktheid, in nederigheid te bezitten; er is wel de genade die – wederom de natuur vervolmakend – ook de niet-scheppende mens, precies zo als de scheppende en precies zo als Gezelle, in staat stelt te leven overeenkomstig het voorschrift dat men de anderen niet moet oordelen, en stellig niet moet vonnissen met de stenen ener verguizing voor de mèns. Een andere ‘oplossing’ voor dit tragisch conflict is er niet dan deze (christelijke) gezindheid, die, juist omdat zij christelijk, een eis van normale christelijke deugdzaamheid is, overigens van iedere christen gevergd wordt ten overstaan van iedere mens. Wil de niet-scheppende aan het gevaar ontkomen, de scheppende medemens weldra met een onrechtvaardige harteloosheid te bejegenen, dan rest er voor hem ten overstaan van een ontmoeting die uiteraard altijd krenkend is voor zijn menselijkheid, en ten overstaan van een leven dat hij noch in zijn waarheden noch in zijn handelen kan verstaan of voor zichzelf verantwoorden, geen andere ‘oplossing’ dan die door Christus gepredikte nederige liefde welke niet oordeelt, die oprecht eerbiedigt en liefheeft wie en wat zij meent te moeten bestrijden. Zonder deze liefde worden de menselijke hartstochten in het verzet tegen de onbegrepen uitzondering al te snel gedepraveerd, en dit dan met al de beschamende consequenties van dien somtijds.

Alles was dus gegeven om hier een drama van excessieve scherpte te scheppen. Het merkwaardige is echter dat juist deze gedaante geheel achterwege bleef, ja, dat dit conflict dat voorbestemd was een ongemeen hevige spanning te bereiken, na Roeselare nooit méer is geworden dan een latent conflict. Dit schiep die specifieke tragiek welke hier het slot