doorbeten en doorboord, van lentedag noch bloeitijd     en wist hij, immer voort; de wortel ongestorven     alleene is blijven staan...

Doch ook over deze tragiek heeft hij maar liever gezwegen. – Waarom? – De Lermontows menen, dat het voldoende is de ziekte (van een tijd) aan te wijzen. Hoe ze moet genezen, weet God alleen, en eenmaal de diagnose gesteld, kan men verder zijn handen in onschuld wassen. Gezelle behoorde niet tot dezulken. Ook hij kende de ziekte van zijn tijd, maar duizendmaal belangrijker dan de ziekte aan te wijzen achtte hij het, het geneesmiddel aan te wijzen, en nog belangrijker: het geneesmiddel daadwerkelijk te brengen, te zijn. Gezelle wilde slechts positief werkzaam zijn: met woord en leven zo zuiver mogelijk gestalte geven aan de goddelijke waarheden. De vernielde levensboom van het Geloof noopte hem enkel tot de roep: evigilate justi; dwong hem te trachten hun liefde te wekken, en dit door hun liefde te richten op datgene wat vele malen reëler is dan de ontluisterde realiteit der mensen: de luister der goddelijke waarheid. Zij, de rechtvaardigen, moesten een positief, scheppend ferment zijn. Alleen de goddelijke waarheid toch is het leven, en deze alleen is ook het leven voor een verdoolde, verworden mensheid. Waarom dan zou Gezelle nog spreken over wat in de mens zo verachtelijk en verworden was? Bovendien wilde hij zeer bewust geen haat in zich toelaten. Hij kende de verwoestingen waarmede de haat het innerlijk leven bedreigt. – Maar vóor alles en ondanks alles bleef hij in die verminkte mens de ziel zien en liefhebben, de naar Gods beeld en gelijkenis geschapene. Deze vooral deed hem, al die zware levensjaren lang, ‘helemaal evangelische zachtmoedigheid en liefde zijn’ en deed hem, in een verzwijgend aanvaarden van wat zo misvormd, ontluisterd en onterend was geworden, enkel toebehoren aan wat het leven en de liefde der zielen moest worden. Slechts met deze evangelische dienstbaarheid wilde hij, ook hij, ‘getrouwig blijven’

naast dien tak van ’t menschdom, die, gescheurd bij stormend weder,