den tijd hadde afgebeid,

om andermaal zijn’ stem

den vrijen toom te geven,

uit louter dankbaarheid.

1882

Doch vóor alles kan men het geheim van zijn zwijgen afleiden uit (en ligt het voor mij te grijp in) de volstrekt verschillende religieuze bezieling welke de gedichten voor en na zijn zwijgen beheerst. Door deze feitelijke verwijdering van zijn vroeger ‘zelf’ ligt het spoor van een psychische dwang tot zwijgen als het ware concreet aanwijsbaar in zijn gehele poëtisch oeuvre ‘verborgen’. Weliswaar is ontwikkeling zinvolle zelf-ontplooiing van de persoon als geheel (William Stern), scherper, sterker organisatie van haar structuur, zodat de fasen van zulk een evolutie onverbrekelijk samenhangen (men kan dit bij Gezelle zeer duidelijk waarnemen: wat achtergrond was werd voorgrond etc.), maar de religieuze bezieling van de tweede periode kòn niet de zijne worden zònder de ondergang van de eerste, en daarmede was hij religieus op leven en dood verbonden geweest. Er voltrok zich toen een ondergang waarover hij als priester niet mòcht spreken. Maar als Gezelle na twintig jaar het zwijgen verbreekt (en zeer bewust verbreekt), staat er een Gezelle voor ons, die op een geheel ander levensplan met zichzelf tot klaarheid is gekomen en die de smart, de vaak hondse welke zijn deel blijft, met een geheel andere innerlijke vrede beheerst, en die niet alleen wilde en mocht spreken, doch tegenin alles en iedereen moest spreken, en zou spreken. Wiens heiligste, want priesterlijke, roeping dit was.


2

Rauw en onbarmhartig heeft het leven hem gekneusd en geslagen, doch wanneer hij ten tweeden male als dichter het woord neemt, treedt ons een wezenlijk herboren Gezelle tegemoet. Hij is genezen: geestelijk vernieuwd, verjongd. Zijn geest, en zo ook zijn scheppend vermogen dat zich prachtig heeft gezuiverd en poëtisch volstrekt nieuwe dingen realiseert, beheerst de felle spanningen van zijn leven onbevreesd, rustig, met een heerlijke vermetelheid soms. ‘De schatten van gevoel en liefde in zijn gemoed bedolven en beheerst gedurende tal van jaren, zijn onverbruikt en als