En elders schrijft hij nog (en het beeld is hier even betekenisvol als het feit dat het gedicht een vormloos fragment bleef):

Gezelle moet door dit noodweer blindelings, in wanhoop en angst, zijn verdergegaan als door een nacht die ondoordringbaarder duisternis was dan de zwarte nacht van het ‘houtene kruis’. En als Gazelle in die tijd van overgang, van ondergang, van onbesliste geloofscrisis gezwegen heeft, is het zeer precies de priester in hem die gezwegen heeft, die hem dit zwijgen oplegde. De priester deinsde voor Gezelle terug. Niet voor Gezelle als dichter, maar voor Gezelle als mens, als gelovige, als priester. Inderdaad, ‘hij had nog slechts te bedichten wat hij niet bedichten wou, en daarom dichtte hij niet’. [5] Gezelle kon, mòcht, als priester, deze diepe vertwijfeling niet mededelen zolang hij niet wist waarheen deze hem voerde; en toen hij dit eenmaal wist, had het geen zin meer voor hem er op terug te komen.
    Gezelle kon dit gevecht in hem, deze gigantische worsteling van waarheden tegen waarheden, ook met niets bezweren; hij moest ze laten uitwoeden, en dit kon voor hem niet anders betekenen dan: haar biddend, wakend, arbeidend doorstaan. ‘Doen! doen!’ was ook het antwoord op het slopende denken van die vertwijfelde St Manuel Bueno, van wie Unamuno vertelt dat er in diens ziel ‘een verzonken, verdronken stad lagen dat men soms de klokken ervan hoorde’. Gezelle doet wat de hand vindt om te doen, en hij doet dit alsof er geen waarheden en geen geloof in hem wankelen, en ook de woorden van het geloof worden gesproken als ware dit geloof nooit verontrust, laat staan verwoest. Dit is geen leugen; dit behoort tot het blindelings verdergaan, het aan zichzelf voorbijgaan waarmede geloofstwijfel en geloofsvertwijfeling moeten worden doorstaan; het is de laatste trouw aan het geloof. De laatste ‘zelfontlediging’, het laatste experiment ook, en tevens de bittere paradox van het geloof is: het kruis van het ongeloof aanvaarden. En deze ver-