van wezen en gedaante begon te veranderen, tijden zijn geweest, dat hij deze verrichtingen, als zijn priesterlijke ernst, even ongerijmd, absurd en onverantwoord heeft gevonden als, ongetwijfeld, in de grond van hun hart (en niet alleen dáar) zijn mede-priesters ze zouden hebben gevonden als ze van déze ‘ernst’ enig vermoeden hadden gehad; tijden ook waarin hij heel die ‘opdracht’ (waartoe niemand hem geroepen had, waarvoor hij ook bij niemand instemming zou vinden, die hij volstrekt alleen, op eigen verantwoording en tegen de anderen in moest zijn) als een absurde aberratie en zelfmisleiding moest ondergaan? Elk gehoor geven aan deze nieuwe gedrevenheden, elk toelaten in hem van die nieuwe waarheden en werkelijkheden betekende een zich onherroepelijker verwijderen van het priesterschap en de waarheden zijner jeugd, een weg volgen waarop terugkeer steeds minder mogelijk werd, – en waarvan het ‘waarheen’ hem onbekend was, waarvan hij alleen wist dat deze hem van de orde-eenheid van zijn jeugd al onherroepelijker verwijderde. – Niettemin, die weg is hij, blijkens zijn verzen, gegaan.


3

Stellig werd Gezelle’s Christus-mystiek ook anders nog ondermijnd. Ik geef toe, er is voor het proces waarop ik hier doel en dat mijns inziens niet op de minst smartelijke wijze tot de ineenstorting van zijn vroegere wereld heeft bijgedragen, nauwelijks een direct bewijs in zijn poëzie aan te wijzen, doch men kan de jonge Gezelle niet accepteren zoals wij hem beschreven (als de zichzelf al meer ontledigende Christus-mysticus) zonder tevens het hier bedoelde proces als onvermijdelijke reactie te accepteren. In andere gedaante is deze reactie de onvermijdelijke van elke religieuze jeugd, wier onschuld en adel was dat zij met ‘onbeheerst-romantische vaart’ in soortgelijke richting werd voortgedreven als Gezelle in de eerste periode.
    Toen Christus gekruisigd Gezelle’s schoonste verworvenheid was geworden en hij besloten was deze waarheid onvoorwaardelijk te zijn, moest hij zich op een gegeven moment wel voor het alternatief zien gesteld: deze weg tot het einde te volgen, d.w.z. als zijn zelfverwerkelijking de heiligheid in haar meest extreme vorm te realiseren, of, na op enigerlei wijze de zekerheid te hebben verkregen, dat hij voor de