kon. – Tenslotte wist hij echter, dat hij dit meest eigene alleen had te ZIJN. Omdat het – gelijk hij eindelijk, na jaren van vertwijfeling, wist – volkomen GOED was. Hij eiste, toen hij bovenstaande strofen neerschreef; geen bestaansrecht op; hij verkondigde zijn bestaans-plicht, en als enige plicht: te zijn die hij was. Na deze preliminariën – deze dubieuze suggesties, zo ge wilt – dan thans ter zake.

a. ‘Gezelle zwijgt, en ik zou bijna durven zeggen: dat zijn zwijgen even eenvoudig als zijn zingen is. Het een was zanglust, het ander lustelooze stilte’ (Maurice Giliams).

b. Een door Gezeile uitgegeven ‘maandelijks verschijnend bladje voor taalliefhebberij’, zoals Deflou het noemt (vgl. Caesar Gezelle, p. 192).

c. Is dit ‘de taal van iemand, die uitwendig miskend, gewantrouwd en gestraft, den moed heeft laten zakken’?Of: een zeer helder besef van zijn positie? Inderdaad was zijn leven nooit anders dan ‘deemoedig schoûrke staan’, – de doem, en het bewustzijn, van alle scheppenden overigens.

d. Liet hij zich met die strijd niet in omdat hij ‘geen hoofdman wilde heeten’? Wilde hij zich niet aan programma’s binden? Wilden zijn vrienden dat hij hèn zou volgen en kon Gazelle alleen zichzelf volgen? Ik wil het allerminst betwisten. Maar dat verklaart toch niet, dat hij vrijwel met geen woord op hun nogal dringende brieven (hun klachten en verwijten) reageerde. De vrienden toch waren hem zeer dierbaar; het doel van hun strijd lag ook hem na aan ‘t hart. Als hij zich dan niet wilde binden etc., waarom deed hij dan ook geen moeite hun oordeel te corrigeren en hun strijd te richten. Zulks lag toch m.i. geheel in de lijn van zijn gevoelig, bezorgd geweten, van zijn warm vriendenhart, van zijn liefde voor Vlaanderen? – Maar hij zweeg.

e. ‘Pijnlijk’ – want Gezelle had Van Oye immers geschreven dat hij, als zijn biechtvader, qok wel enigermate het recht had ‘d’attendre de Dieu qu’il ne se trompe pas dans la manière de se conduire à votre égard.’. .