5

De afwezigheid in het kunstwerk van een sociale tendenz, van elke sociale belangstelling ook, van elk politiek of maatschappelijk gericht zijn, wijst geenszins op een politiek of maatschappelijk indifferentisme. De groote mystici waren tevens mannen van actie, ontembare strijders, hard, helder, hartstochtelijk, doch in hun geschriften schijnt het vaak alsof gansch de wereld hen onverschillig laat, zoo exclusief schijnen zij dan bekommerd om de verhouding van de ziel tot God. Franciscus, deze in God verzonken mensch, dien wij blijkbaar alleen nog maar kennen als iemand die over God en de ziel sprak (zeer kinderlijk dan, of, euphemistischer: zeer angeliek, zeer poëtisch), was een mensch met een scherpen, reëelen, onbevreesden kijk op het heden en hier, en even onbevreesd (en verre van poëtisch) was hij in zijn spreken over (en tegen) de vertegenwoordigers van dat heden-en-hier. En een kunstenaar, die in zijn artistiek werk van alle maatschappelijke nooden en ellenden schijnt afgedwaald, om slechts de schoonheid van de dingen dezer aarde te openbaren, licht, helder, sereen, bijkans onberoerd door het tumult dezer verschrikkelijke aarde, kan tegelijk, elders dan in zijn werk, een mensch zijn die hartstochtelijk door het sociale probleem gegrepen is. Dit is geen abstracte mogelijkheid, doch een feit dat men kan waarnemen. — Ik wil slechts zeggen: men moet die kunst, dien kunstenaar ook, niet te snel, niet tè programmatisch-bezield (en dan inquisitoriaal) vonnissen en afwijzen.

    Vanzelfsprekend behoort het tot de taak van hen, die werden aangesteld om over het natuurlijk-zedelijk en —geestelijk welzijn van een volksgemeenschap te waken, toe te zien op de ontbindende werkzaamheid van een destructief denken; vanzelfsprekend mogen zij niet dulden, dat anarchistisch-ontwortelde, d.w.z. in geen lévende waarden meer wortelende geesten de zedelijke en geestelijke waarden, waarop een volksgemeenschap, wil deze eenigszins ,,gezond” zijn, gegrondvest moet staan, ondermijnen. Doch men bedenke: een contra, zelfs een contra dat ook diè waarden betwist, is niet steeds destructief. Er is een destructief d.w.z. anarchistisch, en er is een